Thành Thăng Long xưa và Hà Nội ngày nay được bốn ngôi đền trấn giữ ở bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc gọi là “Thăng Long tứ trấn”. Bốn ngôi chùa này được coi là linh khí của Thăng Long, gồm:
– Đền Bạch Mã trấn ở phía Đông.
– Đền Voi Phục trấn ở phía Tây.
– Đền Kim Liên trấn ở phía Nam.
– Đền Quán Thánh trấn ở phía Bắc.
Mỗi ngôi đền thờ một vị thần mang ý nghĩa và có nguồn gốc khác nhau.
1. Đền Bạch Mã trấn phía Đông: Hiện nay nằm ở số nhà 76 phố Hàng Buồm, thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Ngôi đền thờ thần Chính khí Long Đỗ hay còn gọi là Bạch Mã, đây là vị thần bảo hộ kinh thành Thăng Long. Dân chúng Thăng Long xưa rất tôn sùng ngài, bởi ngài là vị thần rất thiêng. Truyền thuyết xưa có kể lại rằng: Khi Lý Công Uẩn rời đô từ Thanh Hóa ra định đô tại Thăng Long đã cho xây thành, nhưng thành cứ xây là bị sụt lở. Thấy vậy nhà Vua bèn tới đây làm lễ và thật lạ, vào buổi sáng chợt thấy có một con ngựa trắng từ trong đền đi ra, chạy vòng quanh khu vực đang xây thành, đánh dấu, chạy đến đâu để dấu chân đánh dấu mốc thành rồi trở lại Đền và vụt biến mất. Vua ra lệnh cho thuộc hạ cứ theo vết chân ngựa mà xây thành, xây nên khong bị lở nữa. Sau khi thành xây xong, Vua Lý chiếu cho chúng dân kinh thành phong thần Bạch Mã làm thành Hoàng bảo vệ cho Thăng Long. Từ đó, hình ảnh Ngựa trắng là một biểu tượng thiêng liêng của Đền.
2. Đền Voi Phục trấn phía Tây: Đền còn được gọi là Thủ Lệ hay Linh Lang, tên Thủ Lệ là do gần công viên Thủ Lệ, còn Linh Lang là do Đền thờ vị thần Linh Lang Đại Vương. Đền nằm trên địa bàn phường Cầu Giấy, Ba Đình, Hà Nội. Truyền thuyết kể lại rằng thần vốn là một người con của Thủy cung xuống đầu thai làm con của nàng phi thứ bảy của vua Lý Thái Tông, được vua rất yêu quý đặt tên là Linh Lang. Khi đất nước có giặc, Linh Lang nhỏ vươn mình bỗng trở thành một dũng sĩ cưỡi voi ra trận, đánh tan quân xâm lược. Sau chiến thắng đó hoàng tử lâm bệnh, chàng có nói với vua cha rằng mình không phải là người trần sao đó biến thành con giao long, trườn xuống hồ và biến mất. Vua bèn cho người lập đền thờ, phong là “Thượng đẳng thần”.
3. Đền Kim Liên trấn phía Nam: Nằm trên địa bàn phường Phương Liên, Đống Đa, Hà Nội. Trong đền thờ thần tên là Cao Sơn. Truyền thuyết có kể lại rằng Thần đã có công giúp Sơn Tinh chiến thắng Thủy Tinh trong truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh và sau này còn giúp vua Lê Tương Dực dẹp nội thù, khôi phục nhà Lê. Do đó nhà Vua cho xây đền, dựng bia để hương khói phụng thờ.
4. Đền Quán Thánh trấn phía Bắc: Đền Quán Thánh thờ Huyền Thiên Trấn Vũ hiện nay nằm giữa ngã tư đường Thanh Niên và đường Quán Thánh, Hà Nội. Tương truyền rằng: Huyền Thiên Trấn Vũ là một vị thần cai quản phương Bắc đã giúp dân chúng trừ tà ma và các loại yêu quái phá hoại đời sống của dân chúng vùng chung quanh thành Thăng Long. Vào thời nhà Lê, các vua Lê thường đến đây lập đàn cầu mưa cho dân chúng mỗi khi có hạn hán.
Trải qua bao thăng trầm, biến động của không gian và thời gian, Thăng Long tứ trấn vẫn được coi là bốn ngôi đền linh thiêng trong mỗi người Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung, bốn trấn vẫn luôn được trùng tu và hiện nay vẫn thu hút người dân cũng như khách du lịch ghé thăm rất nhiều.
