Phùng Thị Chính là cháu họ của hai bà Trưng, lấy Đinh Lượng gia thần của ông Thi Sách, quê ở huyện Chu Diên. Nàng là người thông minh lại tinh thông các môn võ nghệ và có chí khí, đảm lược hơn người.
(Truyền thuyết về Hai Bà Trưng)
Thời bấy giờ, không chịu khuất phục ách đô hộ của nhà Hán, ông Thi Sách đã tập hợp lực lượng chuẩn bị khởi nghĩa, nhưng chẳng may công việc bại lộ, ông bị Thái thú Tô Định bắt giết, cùng với Đinh Lượng và nhiều gia thần khác.
Không nản chí, bà Trưng Trắc lại đứng lên tiếp tục sự nghiệp của chồng. Một mặt, bà bí mật tích trữ khí giới lương thực, mặt khác bà cử Trưng Nhị cùng với Phùng Thị Chính để đi chiêu mộ những người con gái tài giỏi các nơi, để làm nội thị. Trong vòng 15 ngày, ở Thượng Ngạn (Từ Liêm) được một người, ở An Xá (Thạch Thất) hai người, ở Thanh Vân (Yên Lạc) một người, ở Chu Mô (Bạch Hạc) hai người – các vị nội thị này đã đem “hịch” của bà tới khắp các châu huyện, gặp gỡ các anh hùng hào kiệt cùng các quan lang phụ đạo, hẹn ngày cùng kéo quân về Châu Phong ứng nghĩa.
Trong khi các đạo quân đã có mặt đông đủ (nam được hơn sáu vạn, nữ được hơn hai ngàn), bà Trưng Trắc liền sai người thiết lập đàn tràng (ở trên bãi cát ngã ba sông Hát) tế cáo trời đất thần linh, và thề nguyện cùng nhau đồng tâm giết giặc. Đồng thời, bà cũng cử Phùng Thị Chính đi trước điều tra tình hình bên phía doanh trại quân địch. Phùng Thị Chính lập tức lên đường. Ăn mặc quần áo rách rưới rồi vai khoác chiếc bị giả làm một người ăn xin, Phùng Thị Chính đã len lỏi vào tận trong thành Luy Lâu, dò xét các kho quân lương, các trại đóng quân cùng mọi đường đi lối lại. Xong việc, nàng trở về Phong Châu, bẩm báo lại với bà Trưng Trắc.
Do biết được tường tận tình hình quân giặc, nên bà Trưng Trắc đã bố trí lực lượng thích hợp, rồi chia đi các hướng, nhất loạt đánh vào những nơi hiểm yếu, vì vậy, chỉ trong một trận, thành Luy Lâu đã bị triệt hạ. Hơn một ngàn tên địch bị giết. Tô Định phải vội vã vứt bỏ ấn tín, ăn mặc giả làm phụ nữ, lên thuyền trốn về Nam Hải. Tiếp sau đó, 64 thành trì khác cũng bị hạ, đất nước ta sạch bóng quân thù…
Bà Trưng Trắc lên ngôi vua, khen thưởng các tướng sĩ. Phùng Thị Chính được phong làm “Trưởng nội thị tướng quân”.
*
* *
Khi vua Hán Quang Vũ sai Mã Viện mang quân sang đánh chiếm lại nước ta, Trưng Vương phái bà Trưng Nhị cùng Phùng Thị Chính – tức “Bình Khôi công chúa và Trưởng nội thị tướng quân” làm tướng tiên phong, đem quân đến vùng Lãng Bạc ứng chiến. Tại đây, một trận chiến đấu ác liệt diễn ra. Nhưng chính lúc ấy, Phùng Thị Chính bị động thai, rồi sinh ra một mụn con trai, ngay giữa chiến trường. Quân Hán đang bao vây bốn phía, Phùng Thị Chính một tay bồng con, còn tay kia múa trường kiếm tả xung hữu đột. Hơn một chục tên giặc bị giết. Phùng Thị Chính phá được vòng vây, chạy về. Hai Bà Trưng hạ lệnh rút quân về Cấm Khê. Rồi sau nhiều trận chiến đấu, quân ta lâm vào thế bị bao vây, Hai bà Trưng không chịu rơi vào tay giặc, đã nhảy xuống dòng sông Hát tự tận. Nhiều vị nữ tướng khác cũng noi theo gương của hai Bà.
Tuy nhiên, cũng còn những nữ tướng và nhiều quân sĩ khác, đã kịp tản đi các nơi, tránh được sự truy lùng của quân giặc. Phùng Thị Chính bồng con chạy đến miến núi Tuấn Sơn sống mai danh ẩn tích được ba tháng. Nhưng thật không may, vào lúc ấy miền này lại xảy ra nạn lụt, dân chúng lâm vào cảnh vô cùng khốn khó. Bà nữ tướng bèn đưa hết của cải còn lại của mình chu cấp cho dân, trong khi, chính đứa con của bà cũng không cứu được. Nạn đói của vùng này, vì thế, đã được cứu vãn.
Còn lại một thân một mình, bà nữ tướng đã sống như một thường dân. Nhưng sau đó, lại xảy ra một chuyện không may khác: tên tướng cai trị nhà Hán thấy bà xinh đẹp, đã cho quân đến bắt về làm vợ. Quyết không để lọt vào tay quân giặc, bà chạy thẳng ra bờ sông, rồi lao mình xuống nước, quyên sinh. Cùng lúc ấy, một đám mây trắng từ trên trời xà xuống, đưa bà nữ tướng bay lên…
Vô cùng thương tiếc và cũng là ghi sâu công đức của bà, dân chúng trong vùng đã lập đền thờ, tôn bà làm thần Thành hoàng và hàng năm tổ chức lễ hội để tưởng nhớ.
